Jouw bos in een boscomplex?

Heb je al gedacht aan een natuurbeheerplan?

Wist u dat uw bos deel kan uitmaken van een groter ecologisch geheel, een zogenaamd boscomplex? Dat biedt unieke kansen voor zowel de natuur als voor u als boseigenaar. Door samen te werken met andere eigenaars binnen hetzelfde complex kunt u niet alleen bijdragen aan biodiversiteit en landschapserfgoed, maar ook genieten van aantrekkelijke subsidies voor duurzaam bosbeheer. Dat doe je bijvoorbeeld door samen te werken aan één groot natuurbeheerplan. Vanaf vijf deelnemende eigenaars loopt het subsidiebedrag al op, en met tien of meer stijgt het nog verder. Samenwerken loont dus, ecologisch, sociaal en financieel.

Lees verder hoe u kunt nagaan of uw bos in een boscomplex ligt, en hoe u samen een natuurbeheerplan kunt aanvragen. Neem gerust contact op met uw regionale bosconsulent. Zij kunnen nagaan of uw perceel deel uitmaakt van een boscomplex en welke beheeropties of voordelen dat met zich meebrengt.

Wat zijn boscomplexen?

"Een boscomplex is een samenhangend systeem van bosgebieden die historisch, ecologisch en ruimtelijk met elkaar verbonden zijn of waren. Conform het Bosdecreet moet minstens 50% van de totale oppervlakte uit bos bestaan. De afzonderlijke bospercelen hoeven niet fysiek aan elkaar te grenzen, maar moeten wel ecologische samenhang vertonen. de onderlinge afstand tussen bosgebieden mag niet groter zijn dan 100 meter, tenzij deze afstand wordt overbrugd door functionele natuurlijke verbindingszones, zoals ecologische corridors of steppingstones. Tot slot dient de oppervlakte bos in het complex minimaal 50 hectare groot te zijn. Alle biotopen, bos en geen bos, kunnen deel uitmaken van het boscomplex, mits zij bijdragen aan de ecologische samenhang en het functioneren van het ecosysteem."

Een boscomplex is meer dan een verzameling bospercelen. Het is een samenhangend systeem van bosgebieden die historisch, ecologisch en ruimtelijk met elkaar verbonden zijn, of dat ooit waren. Binnen een boscomplex vormen verschillende percelen samen een groter geheel dat als ecosysteem functioneert en waarin biodiversiteit, natuurlijke processen en landschapsstructuren versterkt worden.

Een boscomplex hoeft niet altijd uit één aaneengesloten bosmassa te bestaan. Ook percelen die op korte afstand van elkaar liggen kunnen samen een complex vormen, zolang ze ecologisch met elkaar in verbinding staan.

Een gebied wordt pas als boscomplex erkend indien aan de drie essentiële voorwaarden is voldaan:

1. Minstens 50% van de totale oppervlakte bestaat uit bos.
2. De onderlinge afstand tussen bospercelen bedraagt maximaal 100 meter, tenzij die afstand functioneel wordt overbrugd door natuurlijke verbindingen zoals houtkanten, graslanden, ruigtes of waterlopen (zogenaamde ecologische corridors of steppingstones).
3. De totale bosoppervlakte binnen het complex bedraagt minstens 50 hectare.

Naast de boskernen zelf, kunnen ook andere niet-bosbiotopen deel uitmaken van een boscomplex, denk daarbij aan open graslanden, poelen of ruigtezones, mits ze bijdragen aan de ecologische samenhang en het functioneren van het geheel. Deze zones spelen vaak een sleutelrol als leefgebied of verbinding tussen bosdelen.

Waarom worden boscomplexen gedefinieerd?

Connecteren van versnipperde bosdelen

In Vlaanderen zijn veel landschappen versnipperd. Versnipperde landschappen zijn gebieden waarin bospercelen onderbroken worden door landbouwgronden, wegen of bebouwing. Hierdoor worden waardevolle natuurgebieden vaak geïsoleerd, wat schadelijk is voor soorten die zich verplaatsen tussen verschillende leefgebieden. Om het schadelijke effect van versnipperde landschappen te voorkomen, moeten bosdelen geconnecteerd worden. Dat kan door te kijken naar de ecologische samenhang….

Door te kijken naar de ecologische samenhang tussen percelen, via smalle houtkanten, ruigtes, graslanden of andere landschapselementen, kunnen verbindingen zichtbaar worden die op het eerste zicht niet opvallen. Dankzij deze aanpak kunnen:

• potentiële ecologische corridors (zoals houtkanten of bloemrijke bermen) in beeld gebracht worden;
• belangrijke stapstenen voor soortenherstel worden geïdentificeerd;
• acties gericht worden op het herstellen van de natuurlijke samenhang, zoals het aanplanten van verbindingszones.

Zo ontstaat er een samenhangend netwerk dat zich als één levend systeem gedraagt.

© Foto Lander Loeckx

Efficiënt en duurzaam bosbeheer

Door bospercelen als onderdeel van een groter boscomplex te beschouwen, kunnen beheerplannen opgesteld worden op schaal van het landschap. Dit biedt meerdere voordelen:

• Beheermaatregelen (zoals dunning, aanplant, monitoring) kunnen gecoördineerd en kostenefficiënt uitgevoerd worden.
• Problemen zoals plaagdruk, verdroging of erosie worden op grote schaal bekeken
• Er ontstaat meer ruimte voor functionele natuurzones, zoals open plekken, mantel-zoomstructuren of rustgebieden voor fauna.

Door de grotere schaal worden beheerplannen niet alleen ecologisch sterker, maar ook economisch haalbaarder en praktisch uitvoerbaarder.

Behoud van ecologische kwaliteit en erfgoed

Oude bossen en natuur verbonden gebieden zijn vaak restanten van het historische landschap. Ze bevatten unieke soorten en bodemstructuren die nergens anders meer voorkomen. Als deze gebieden versnipperd of individueel beheerd worden, verliezen ze hun samenhang en ecologische waarde.

Het erkennen van een boscomplex maakt het mogelijk om:

• oude boskernen te beschermen als deel van een groter geheel;
• genetische uitwisseling tussen soortenpopulaties te behouden;
• landschappelijk erfgoed te verankeren, bijvoorbeeld via gemeentelijk of provinciaal beleid.

Door te denken in termen van boscomplexen wordt het behoud van biodiversiteit geen geïsoleerde inspanning, maar een gedeelde verantwoordelijkheid binnen het landschap.

© Foto Lander Loeckx

Toegang tot beleidsondersteuning en subsidies

De opmaak van een natuurbeheerplan biedt boseigenaars niet alleen een duidelijk kader voor duurzaam beheer, maar opent ook de deur naar hogere subsidies. Afhankelijk van het type natuurbeheerplan (type 2, 3 of 4), kunnen eigenaars genieten van verhoogde financiële ondersteuning voor natuurvriendelijk bosbeheer.

Voor complexen waarin meerdere eigenaars samenwerken, biedt dit bijkomende voordelen. Door samen één overkoepelend natuurbeheerplan op te stellen, stijgt de ecologische samenhang van het gebied en wordt het dossier sterker onderbouwd. Hierdoor komen hogere subsidiebedragen in zicht, bijvoorbeeld voor het behoud van soortenrijke bosranden, het herstel van open natuurzones binnen het bos, of het in stand houden van zeldzame biotopen.

Bovendien geven plannen van type 3 en 4 ook toegang tot fiscale voordelen, zoals vrijstelling van onroerende voorheffing en erf- of schenkbelasting. Dit maakt het natuurbeheerplan niet alleen ecologisch waardevol, maar ook financieel aantrekkelijk, zeker wanneer het op boscomplexniveau wordt aangepakt.

De Bosgroepen bieden via het programma bossteun subsidies aan voor duurzaam bosbeheer, zoals bebossing, herbebossing en natuurbeheer met oog op ecologische en/of sociale functies. Wie lid is van een Bosgroep, kan in aanmerking komen hiervoor, informeer daarom bij jouw regionale Bosgroep of je hiervoor in aanmerking komt.

Hoe worden boscomplexen beoordeeld?

Boscomplexen worden in Vlaanderen beoordeeld op basis van objectieve ecologische criteria, zoals vastgelegd door o.a. bosgroepen, regionale landschappen en natuurinstanties. Deze beoordeling is essentieel om gericht bosbeheer en beleidskeuzes te ondersteunen. De belangrijkste beoordelingscriteria zijn:

1.Landschappelijke waarde

De landschappelijke of natuurwaarde van een bosgebied wordt o.a. bepaald via de Biologische Waarderingskaart (BWK), die de zeldzaamheid en kwaliteit van vegetatie in kaart brengt.

Tips voor boseigenaars:

• Bevorder natuurlijke regeneratie: Laat inheemse soorten zich spontaan uitbreiden; vermijd uitheemse aanplant.
• Stimuleer structuurdiversiteit: Laat open plekken, ruigtes of natte zones toe en creëer een mozaïek van microhabitats.

2. Historische continuïteit

Bossen die al eeuwen bestaan, zoals zichtbaar op historische kaarten (bv. Ferrariskaart of Vandermaelenkaart), hebben vaak een unieke flora en een hoge ecologische en cultuurhistorische waarde.

Tips voor de boseigenaars

• Inventariseer oude elementen: Let op rabatten, greppels of typische ‘oud-bos’ planten (zoals bosanemoon).
• Beheer met respect voor historiek: Vermijd grondverstoringen en behoud de bestaande bosstructuur.

3. Ecologische connectiviteit

De mate waarin bosdelen met elkaar en met omliggende natuur verbonden zijn, bepaalt of soorten zich vrij kunnen verplaatsen. Goede connectiviteit vermindert versnippering en verhoogt de weerbaarheid tegen droogte en soortenverlies.

Tips voor boseigenaars:

• Creëer stapstenen: Plant bosjes bosjes, heggen of houtkanten tussen versnipperde zones.
• Werk samen met buren: Verbind natuur via corridors zoals ruigtes, graslanden of boomrijen.

4. Biodiversiteit

Een biodivers bos bevat veel soorten én structuurvariatie, van de kruidlaag tot de boomkruin. Elementen zoals dood hout en karakteristieke soorten zoals spechten of salamanders zijn goede indicatoren.

Tips voor boseigenaars:

• Laat dood hout liggen of staan: Het is essentieel voor schimmels, insecten en vogels.
• Zorg voor verticale structuur: Wissel hoge bomen af met struiken en een rijk ontwikkelde kruidlaag.

5. Kwetsbaarheid

Storingen zoals invasieve exoten, verdroging, nabijheid van bebouwing of versnippering kunnen de ecologische kwaliteit ondermijnen.

Tips voor boseigenaars:

• Verwijder invasieve soorten tijdig: Pak soorten als Amerikaanse vogelkers of reuzenbalsemien aan.
• Verminder randinvloeden: Plant struiken langs de bosrand om wind, lichtinval en menselijke verstoring te temperen.

Wat betekent dit voor u als boseigenaar?

Als eigenaar van een bosperceel dat deel uitmaakt van een boscomplex verhoogt u de ecologische waarde van uw bos, U draagt bovendien bij aan het behoud van de biodiversiteit, het landschapserfgoed en de leefbaarheid van uw streek. Neem gerust contact op met uw regionale bosconsulent. Zij kunnen nagaan of uw perceel deel uitmaakt van een boscomplex en welke beheeropties of voordelen dat met zich meebrengt.

Auteur: Willem Quintens, student Agro en Biotechnologie aan de PXL-Hogeschool.